در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
مستثنیات دین
هر فردی در زندگی خود ممکن است بنا به دلایل و روش‌های مختلفی به شخص دیگری بدهکار و یا از او طلبکار شود. به عنوان مثال زمانی که مردی ازدواج می‌کند، به میزان مهریه، به زن بدهکار می‌شود. و یا زمانی که کالایی خریداری کرده و در ازای مبلغ آن چک صادر می‌کند، به میزان مبلغ چک به آن فرد بدهکار است. حال اگر فرد بدهکار در زمان سررسید پرداخت بدهی، اقدامی در جهت پرداخت نکند، شخص طلبکار می‌تواند علیه او اقامه دعوی نماید.
زمانی که طلبکار در دادگاه دعوی مطالبه طلب اقامه نماید اگر قاضی دادگاه طلب را احراز کند، حکم به بدهکار بودن شخص داده و محکوم علیه ملزم به پرداخت بدهی خود می‌گردد. حال چنانچه محکوم علیه از پرداخت کردن مبلغ بدهی خود خودداری کند، محکوم له یا همان بدهکار این حق را خواهد داشت که از دادگاه بخواهد اموال بدهکار را توقیف نمایند. اما چیزی که وجود دارد این است که هر مالی را نمی‌توان از بدهکار توقیف کرد؛ یعنی تنها آن دسته از اموال او قابل توقیف شدن هستند که برای ادامه زندگی او ضروری نباشند.
اینکه دادگاه در زمان توقیف اموال حکم به توقیف کدام دسته از اموال می‌دهد و اینکه چگونه می‌توانیم اموال خود را در قالب مستثنیات دین قرار دهیم مسائلی است که در این مطلب قرار است به آن بپردازیم. اگر مایل هستید اطلاعات بیشتری در زمینه مستثنیات از دین و مصادیق آن به دست آورید، حتما تا پایان همراه ما باشید.
معرفی و بررسی مستثنیات دین
مطابق با قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356، وقتی که کسی به موجب حکم دادگاه محکوم به پرداخت مبلغی می‌شود، از روز ابلاغ اجراییه 10 روز فرصت دارد تا اقدام به پرداخت و تسویه بدهی خود کند. اگر بدهکار اقدامی در این جهت انجام ندهد و مهلت 10 روزه هم به پایان برسد، طلبکار می‌تواند به واحد اجرای احکام دادگاه مراجعه کرده و تقاضا کند که اموال او را توقیف کنند.
حال واحد اجرای احکام تمامی اموال بدهکار را توقیف نمی‌کند و آن دسته از اموال او را که مرتبط با حق و حقوق اولیه شخص بدهکار و افراد تحت تکفل او است، از این امر مستثنی می‌کند. بنابراین به آن دسته از اموال که برای زندگی ضروری بوده و قابل توقیف نیستند را مستثنیات دین می‌نامند.
از اصطلاح مستثنیات از دین در چند قانون مختلف نام برده شده است از جمله: قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی که مصوب ۱۳۹۴، قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۷۹، قانون اجرای احکام مدنی تصویب شده در ۱۳۵۶ و همچنین آئین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی در سال ۱۳۸۷.
موارد مستثنیات دین براساس قوانین
بعد از آنکه تعریف کردیم مستثنیات از دین چیست نوبت آن است که بگوییم کدام اموال در این دسته قرار گرفته و قابل توقیف نیستند. مصادیق مستثنیات در قانون آیین دادرسی مدنی و در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی آمده است که بسیار به هم شبیه هستند. از آنجایی که قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی یک قانون خاص است، قانون آیین دادرسی مدنی را که قانون عام است تخصیص زده و اجرا می‌شود. در ادامه به بررسی موارد مستثنیات از دین که در ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی احصا شده می‌پردازیم.
1- منزل مسکونی که به طور عرفی در شأن محکوم علیه، در حالت اعسار او باشد.
در مورد این بند باید توجه داشته باشید که منزل مسکونی زمانی قابل توقیف نیست که مدیون برای سکونت به آن نیاز داشته و همچنین در شأن یک بدهکار باشد. درنتیجه اگر بیشتر از یک منزل مسکونی داشت و یا آنکه از جهت عرفی مازاد بر شان او بود، قابل توقیف است.
2- اثاثیه لازم برای زندگی که به جهت رفع نیازهای ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل او لازم است.
درمورد اثاثیه نیز معیار شأن بدهکار درنظر گرفته می‌شود و آنچه که مازاد بر شان او باشد قابل توقیف خواهد بود.
3- آذوقه موجود به میزانی که محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی که به آن احتیاج دارند، برای مدتی که عرفا آذوقه قابل ذخیره می‌باشد.
4- کتب و ابزار علمی تحقیق، برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شأن بدهکار
این روزها به دلیل آنکه تکنولوژی پیشرفت داشته می‌توان لپ‌تاپ، رایانه شخصی، تجهیزات کامپیوتری و مانند آن را هم در دسته ابزار علمی و تحقیقاتی قرار داد.
5- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌وران، کشاورزان و اشخاص دیگری که به منظور امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
هر وسیله‌ای که شخص با آن کاسبی کرده و از طریق آن امرار معاش می‌کند ابزار کار محسوب شده و در دسته مستثنیات دین قرار می‌گیرد.
6- تلفن مورد نیاز مدیون
مورد دیگری که قابل توقیف نیست تلفن همراه مدیون است. البته در ماده 24 محکومیت‌های مالی تلفن به صورت عام آمده است لذا هم شامل تلفن ثابت و هم تلفن همراه می‌شود. البته باید توجه داشته باشید که اگر تلفن همراه مدیون ارزش زیادی داشته باشد قابل توقیف بوده و دیگر در دسته مستثنیات از دین قرار نمی‌گیرد. علاوه بر آن درصورتی که خط همراه مدیون هم به دلیل رند بود ارزش بالایی داشته باشد نیز در دسته مستثنیات دین قرار گرفته و قابل توقیف به نفع طلبکار یا طلبکاران خواهد بود. به این خاطر که با گوشی و خط ارزان‌تر هم نیازهای مدیون برطرف می‌شود.
7- مبلغی که در ضمن قرارداد اجاره به موجر پرداخت می‌گردد، با این شرط که پرداخت اجاره بها بدون آن، باعث عسر و حرج مدیون شود و عین مستاجره، مورد نیاز او بوده و بالاتر از شأن او هم نباشد.
به عبارت دیگر مبلغی که تحت عنوان ودیعه از سوی مدیون به موجب پرداخت شده، اگر نبود آن باعث شود که مدیون نتواند اجاره بها را پرداخت کند و عین مستاجره هم در شان مدیون باشد، قابلیت توقیف ندارد.
نکته 1: براساس نسخه جدید قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، خودرو جزو مستثنیات دین محسوب نمی‌شود و طلبکار می‌تواند درخواست توقیف آن را برای وصول طلب خود به واحد اجرای احکام بدهد. مگر آنکه خودرو وسیله امرار معاش مدیون باشد.
نکته 2: باوجود آنکه قانون‌گذار تلاش زیادی کرده تا مستثنیات از دین را احصا نماید، ولی همچنان در تعیین مصادیق آن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. یعنی درواقع تشخیص این که مالی در دسته مستثنیات قرار می‌گیرد یا نه به طور کامل وابسته به نظر قاضی است. البته قاضی نیز طبق همین مواد قانونی این امر را مشخص می‌کند.
مستثنیات دین در مهریه
موضوع مهم دیگری که بسیاری از افراد به خصوص مردان مایل هستند در مورد آن بدانند موارد مستثنیات دین در مهریه است. یعنی درواقع مایل هستند بدانند آیا زمانی که زنی مهریه خود را برای مطالبه به اجرا می‌گذارد آیا اموال مرد در دسته مستثنیات از دین قرار می‌گیرد یا نه ؟
زمانی که عقد نکاح میان زن و مردی جاری می‌شود، به محض جاری شدن عقد نکاح، مرد متعهد به پرداخت مهریه به زن می‌شود و هر زمان که زن تقاضا کرد و یا زمانی که خواستند به هر دلیلی از هم جدا شوند، مرد باید به این تعهد عمل کرده و مهریه را پرداخت کند. حال اگر زن تقاضای مهریه خود را کرد و مرد از پرداخت آن امتناع ورزید، زن به عنوان طلبکار این حق را دارد که اقدام به توقیف اموال مرد اعم از منقول و غیرمنقول به منظور وصول مهریه خود بکند.
در حقیقت مستثنیات دین در مهریه تفاوتی با مستثنیات در سایر انواع دین ندارد. به طور کلی هرگاه شخصی در برابر شخص دیگری متعهد می‌شود که مبلغی را پرداخت کند، اگر از این پرداخت امتناع بورزد، شخص متعهدله این حق را دارد برای دریافت طلب خود به دادگاه مراجعه کرده و درخواست توقیف اموال بدهکار را بدهد.
اگر برایتان سوال پیش آمده که برای رسیدگی به مستثنیات از دین در مهریه کدام مرجع صالح است؟ باید پاسخ دهیم که در این مورد هم دادگستری صلاحیت رسیدگی دارد و هم مراجع دیگری مانند اداره ثبت اسناد و املاک، اداره دارایی و... . حتی اداره کار نیز می‌تواند دستور توقیف اموال شخصی را صادر کند.
در زمان اجرای حکم مهریه مشکلات متعددی ممکن است به وجو بیاید؛ به عنوان مثال امکان دارد زوجه فهرستی از اموال مرد را که جزو مستثنیات از دین است معرفی کند و یا آنکه مرد درمورد اموال معرفی شده از سوی زن ادعا کند که در دسته مستثنیات قرار دارند. به این مسئله دادگاه رسیدگی خواهد کرد. به این صورت که ماموری را به محل اعزام می‌کند تا از مرد درباره مستثنیات بودن اموالش تحقیق کند. مرد در زمان صدور رای از دادگاه، این حق را دارد که در دادگاه تجدیدنظر به آن اعتراض کند.
فرار از ادای دین در مستثنیات دین
در برخی موارد مشاهده شده است که محکوم علیه به قصد فرار از ادای دینِ موضوعِ اموال مشمول مستثنیات دین، نسبت به معامله آن ها اقدام می کند؛ در زیر یک پرسش مهم در رابطه با همین موضوع را به همراه پاسخ آن (صورتجلسه نشست قضایی) بیان می کنیم.
شخصی به موجب حکم دادگاه محکوم به پرداخت مالی به محکوم له شده است؛ محکوم علیه دارای یک باب منزل بوده است که پس از صدور حکم، این منزل را به داماد خود انتقال می دهد. محکوم له پرونده حقوقی از محکوم علیه به اتهام معامله به قصد فرار از ادای دین شکایت کرده است.
وکیل متهم مدعی می شود که چون منزل متهم از مستثنیات دین می باشد و بنابراین امکان توقیف و مزایده آن جهت استیفای محکوم به نمی باشد؛ بنابراین رفتار انتسابی جرم نیست.
-پرسش: با توجه به مراتب توصیفی مذکور، آیا فروش اموالی که به موجب ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی جزء مستثنیات دین باشد، با تحقق سایر شرایط مقرر در ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مصداق جرم معامله به قصد فرار از ادای دین می باشد یا خیر؟
-پاسخ هیئت عالی: انتقال مال چنانچه واقعاً شرایط مستثنیات دین را داشته باشد، مشمول ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت مالی نیست؛ زیرا مستثنیات دین اصولاً قابل توقیف در قبال محکوم به نمی باشد تا محکوم علیه به قصد فرار از ادای دین اقدام به انتقال آن به دیگری نماید.
لیکن اگر مال شرایط مستثنیات دین را نداشته باشد، موضوع می تواند مشمول ماده یاد شده باشد. (یعنی اگر مال جزء مستثنیات دین نباشد، رفتار محکوم علیه و اقدام او مصداق فرار از ادای دین است و موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات می شود.)
-پاسخ اکثریت: به موجب ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی امکان استیفای محکوم به از مستثنیات دین وجود ندارد، بنابراین حتی اگر مال موضوع مستثنیات دین به فروش نرسد، عملاً طلبکار نمی تواند طلب خود را از آن استیفاء نماید.
بدیهی است که اگر محکوم علیه مال را بفروشد، طلبکار می تواند طلب خود را وفق مقررات از ثمن معامله وصول کند و اگر مدیون ثمن معامله را به دیگری انتقال دهد و طبق قوانین این ثمن معامله جزء مستثنیات دین قرار نگیرد و سایر شرایط مقرر در ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی نیز محقق گردد، در این صورت مدیون مرتکب جرم معامله به قصد فرار از ادای دین شده است و مستحق مجازات های مقرر می باشد.
نمونه درخواست رفع توقیف مستثنیات دین
در این بخش از مقاله، یک نمونه درخواست رفع توقیف مستثنیات دین را جهت آشنایی بیشتر شما همراهان گرامی شرح می دهیم:
ریاست محترم شعبه ...... دادگاه خانواده مجتمع قضائی خانواده ...... ، احتراماً اینجانب ...... پیرو صدور دادنامه به شماره ...... به کلاسه پرونده شماره ...... صادره از شعبه محترم ...... دادگاه خانواده مجتمع قضائی خانواده ...... ، در خصوص بدهی اینجانب به زوجه محترمه ...... مبنی بر مطالبه مهریه به میزان ...... عدد سکه طلای تمام بهار آزادی به استحضار می رسانم، نظر به اینکه آپارتمان به مشخصات پلاک ثبتی به شماره ...... از قطعه ...... به متراژ ...... واقع در ...... قطعه ...... که با قرار تأمین خواسته فوق الذکر توقیف گردیده، تنها دارایی اینجانب ...... آپارتمان مسکونی فوق الذکر می باشد و لا غیر و هیچ گونه مال ثبتی یا غیر ثبتی تحت مالکیت و تصرف بنده نمی باشد و فی الواقع اجرای این توقیف به منزله بی سر پناه شدن بنده است و سقف بالای سری جهت گذران ادامه زندگی برای بنده باقی نمی ماند.
حال با عنایت به مطالب مذکور و مستنداً به بند الف ماده ...... قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394/3/23 مجمع تشخیص مصلحت نظام که اشعار می دارد منزل مسکونی در حد شان محکوم له شامل مستثنیات دین می باشد و از آن جایی که آپارتمان توقیف شده فوق الذکر مصداقی بارز از مستثنیات دین می باشد، از محضر آن مقام محترم رسیدگی کننده، استدعا دارم جهت دستور رفع توقیف آپارتمان فوق الذکر، دستورات لازم را مبذول نمایید.
مرجع رسیدگی اعتراض به توقیف مستثنیات دین
لازم به ذکر است که رسیدگیِ اعتراض به توقیف مستثنیات دین در صلاحیت رئیس اداره ثبت محل مورد نظر قرار دارد و معترض باید شکایت خود را با ذکر دلیل و ارائه مدارک به رئیس ثبت آن محل تسلیم کند و رئیس ثبت مکلف است فوراً به این مسئله رسیدگی نماید و با ذکر دلایل، رأی خود را صادر کند.
بعد از ابلاغ نظر رئیس ثبت به اشخاص ذی نفع، اگر ذی نفع شکایتی از تصمیم رئیس اداره ثبت داشته باشد، می تواند ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ، شکایت خود را به اداره ثبت محل یا هیئت نظارت تقدیم نماید تا قضیه طبق مقررات در هیئت نظارت طرح و رسیدگی شود.
طبق ماده 170 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا، در مورد اعتراض به نظر رئیس ثبت، باید رونوشت کامل یا فتوکپی مدارک زیر به ضمیمه گزارش جامع و صریح و مشروح ثبت محل از جریان پرونده و موضوع شکایت، به نحوی که نیازی به تکرار مکاتبه نباشد، به هیئت نظارت ارسال شود:
· رونوشت کامل یا فتوکپی اعتراض نامه ذی نفع و ضمائم آن به عملیات اجرایی
· رونوشت کامل یا فتوکپی گزارش رئیس یا ممیز اجرا که مستند نظر رئیس ثبت بوده
· رونوشت کامل یا فتوکپی نظر رئیس ثبت
· رونوشت کامل یا فتوکپی شکایت نامه ذی نفع و ضمائم آن از نظر رئیس ثبت
· رونوشت کامل یا فتوکپی برگ یا برگ هایی از پرونده اجرایی که مربوط به موضوع شکایت بوده
فوت محکوم علیه و حکم مستثنیات دین
شاید برای شما هم این سؤال به وجود آمده باشد که آیا در صورت فوت محکوم علیه، همچنان مقررات مستثنیات دین برای او جاری است؟ در پاسخ باید بگوییم: مقررات مستثنیات دین فقط تا زمان حیات محکوم علیه جاری است؛ لذا بعد از فوت او اموال جزء مستثنیات دین، از جمله منزل مسکونی وی، قابل توقیف و فروش خواهد بود.
چند نکته در مورد مستثنیات دین ملک مشاع
در مورد مستثنیات دین ملک مشاع چند نکته وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
- اگر کسی به هر دلیلی محکوم به پرداخت مبلغی به دیگری شود و از پرداخت آن خودداری نماید، این امکان وجود دارد که ملک مشاع او را توقیف و با رعایت مقررات مربوطه با فروش آن بدهی را پرداخت کرد. مگر آنکه ثابت شود ملک مشاع جزو مستثنیات از دین است.
- بدهکار که مدعی اعسار است باید شاهدی معرفی کند تا شهادت دهد ملک دیگری به جز ملک مشاع ندارد تا بتواند به وسیله آن دین خود را ادا کند.
- در صورتی که دادگاه رای به وصول دین بدهد، این رای نسبت به ملک مشاع مدیون که جزو مستثنیات دین قرار گرفته است، اجرا نمی‌شود.
سوال مهمی که در این میان ممکن است مطرح شود این است که اگر مدیون ملک مشاع خود را که در دسته مسـتثنیات از دیـن قرار دارد به مال دیگری تبدیل کند آیا آن مال جدید قابل توقیف است؟
در پاسخ باید بگوییم که اگر ملک مشاع به عنوان مثال در طرح اجرایی قرار گرفته و بهای آن به مالک که همان مدیون است پرداخت شده باشد، این بها قابل توقیف است. اما درصورتی که مدیون ثابت کند ملک دیگری برای سکونت نداشته و با این مبلغ نیز قصد خرید خانه دارد، دیگر قابلیت توقیف ندارد.
